VNG magazine september 2025 - Flipbook - Page 41
Gemeentelijke 昀椀nanciering
tussen rijk en gemeenten fundamenteel te verbeteren.
De afgelopen jaren stond die relatie onder spanning,
vaak gedomineerd door gesprekken over geld in
plaats van over inhoud. Daardoor raakten gezamenlijke ambities naar de achtergrond. De VNG wil dat
het gesprek na de verkiezingen anders wordt
gevoerd. Niet langer één onderhandeling over de
omvang van het gemeentefonds, maar gestructureerde afspraken per beleidsdossier. Per taak moet
duidelijk zijn welke middelen nodig zijn en hoe de
uitvoering haalbaar kan worden georganiseerd. Dat
geldt voor cruciale thema’s als jeugdzorg, woningbouw en bestaanszekerheid. Deze aanpak sluit aan
bij adviezen van de Raad voor het Openbaar
Bestuur, die pleit voor het herstellen van de balans
tussen taken en middelen. Een dergelijke benadering vraagt om gedeeld eigenaarschap: rijk en
gemeenten dragen samen verantwoordelijkheid,
werken op basis van vertrouwen en maken afspraken die reëel en uitvoerbaar zijn.
Sporen voor verbetering
De VNG ziet zes duidelijke richtingen om gemeenten
structureel in staat te stellen hun taken goed uit te
voeren. Allereerst is een stabiele 昀椀nanciële basis
nodig, met structurele en voorspelbare middelen via
het gemeentefonds, in plaats van tijdelijke regelingen
of projectsubsidies. Daarnaast kan de vorming van
fondsen speci昀椀ek voor jeugdzorg en Wmo een goede
oplossing zijn. Verder moet de balans tussen taken
en middelen worden hersteld: nieuwe taken mogen
pas worden overgedragen als daar structurele 昀椀nanciële dekking tegenover staat. Ook is het belangrijk
het aantal speci昀椀eke uitkeringen en oormerken te
beperken, zodat gemeenten meer ruimte krijgen om
budgetten naar eigen inzicht te verdelen. Wanneer er
toch onenigheid ontstaat over 昀椀nanciële afspraken,
zou een onafhankelijke arbitrage moeten kunnen toetsen of deze afspraken redelijk zijn. Tot slot kan een
groter lokaal belastinggebied gemeenten meer eigen
inkomsten geven, maar zonder dat dit wordt gecompenseerd door kortingen op het gemeentefonds.
Leren van het buitenland
Internationaal gezien hebben Nederlandse gemeenten weinig 昀椀nanciële autonomie. In Duitsland komt
de helft van de gemeentelijke inkomsten uit eigen
belastingen, zoals de Gewerbesteuer. In Zweden
zorgt een gemeentelijke inkomstenbelasting voor
een stabiele inkomstenbron en beleidsvrijheid.
Belgische gemeenten hebben via lokale opcenten
en hef昀椀ngen een stevige eigen inkomstenbasis die
tot 40% van hun totale middelen kan bedragen.
In Nederland daarentegen komt slechts 27% van de
gemeentelijke inkomsten uit eigen bronnen, waarvan
6 sporen
naar gezonde lokale 昀椀nanciën
1. Structureel meer middelen via het gemeentefonds
Een stabiele 昀椀nanciële basis is alleen mogelijk met voorspelbare en structurele 昀椀nanciering. Tijdelijke regelingen of projectsubsidies bieden geen zekerheid voor de lange termijn.
2. Instellen van fondsen speci昀椀ek voor jeugdzorg en Wmo
Als we voor deze taken voldoende middelen krijgen, is een
groot deel van de zorg opgelost.
3. Balans tussen taken en middelen herstellen
Nieuwe taken, zoals de jeugdzorg of de Wmo, mogen pas
worden overgedragen als daar structureel voldoende 昀椀nanciële dekking tegenover staat. Dit principe is verankerd in de
wet en moet in de praktijk serieus worden toegepast.
4. Beperking van speci昀椀eke uitkeringen en oormerken
Gemeenten kunnen effectiever en ef昀椀ciënter werken als zij
meer ruimte hebben om zelf te bepalen hoe zij beschikbare
middelen inzetten. Dat vereist vertrouwen in lokaal maatwerk.
5. Instelling van onafhankelijke arbitrage
Wanneer rijk en gemeenten het niet eens zijn over 昀椀nanciële
afspraken, moet een onafhankelijke partij kunnen toetsen of
deze afspraken redelijk zijn en naleving waarborgen.
6. Vergroting van het lokale belastinggebied zonder korting op
het gemeentefonds
Meer ruimte voor eigen inkomsten versterkt de beleidsvrijheid van gemeenten, maar mag niet leiden tot een vestzakbroekzakoperatie waarbij rijksbijdragen worden verlaagd.
De balans tussen taken en
middelen moet worden hersteld
slechts 12–13% uit lokale belastingen. Het overgrote
deel komt via het gemeentefonds. Deze afhankelijkheid maakt Nederlandse gemeenten kwetsbaarder
dan hun Europese tegenhangers. Kijk op
www.vng.nl voor meer informatie.
Vooruitkijken
De maatschappelijke opgaven waarvoor gemeenten
staan – van woningbouw tot klimaatadaptatie en
van zorg tot armoedebestrijding – vragen om een
stevig en betrouwbaar 昀椀nancieel fundament. De
komende kabinetsperiode biedt een kans om dat
fundament te leggen. Daarvoor is nodig dat afspraken worden nagekomen, middelen in verhouding
staan tot taken en gemeenten voldoende beleidsvrijheid krijgen om lokale keuzes te maken. Als die
voorwaarden worden vervuld, kunnen gemeenten
hun rol volwaardig vervullen en bijdragen aan sterke,
veerkrachtige gemeenschappen. Een nieuw politiek
landschap biedt de mogelijkheid om die omslag te
maken – samen, structureel en met het oog op de
lange termijn.
SEPTEMBER 2025 | 41
